Obejmując podzespoły metalowe olejem silnikowym, unika się ich wystawieniem na tlen, co z kolei unika ich utlenieniu tuż przy wysokich temperaturach, chroniąc silnik przed korozją. Można dołączyć także do oleju inhibitory korozji. Dużo olej silnikowy ma również akcesoria w postaci środków czyszczących oraz dyspergujących, by utrzymać silnik w czystości oraz zminimalizować kreowanie stałych związków tłuszczowych. Tarcie metalowych części tworzy, w sposób pewny, mikroskopijne cząsteczki metalu. Cząsteczki mogą przenieść się w oleju, powodując pokaźniejszą erozję i zużycie ruchomych części. Właśnie aby przefiltrować te cząsteczki istnieją filtry oleju. Pompa oleju, wyjście bądź też pompa zębata poruszana silnikiem pojazdu absorbuje się pompowaniem oleju przez filtr. Istnieją dwa rodzaje filtrów, o pełnym przepływie i rozdwojonym. Dodatki do olejów silnikowych, takie jak przeciwkorozyjne, zmniejszają korozyjny wpływ oleju na detale ruchome w silniku - sprawdź Uszlachetniacz do paliwa. Dodatki przeciwutleniające, mają na celu zahamowanie procesu starzenia się oleju. Olej silnikowy przygotowuje warstwę oddzielającą ruchome części, które się obok siebie znajdują. W ten sposób zmniejsza się prostolinijny kontakt, zużycie oraz tworzenie się ciepła, chroniąc silnik. To naturalnie dzięki odpowiedniego przewodnictwa ciepła olej silnikowy, w czasie styku z gorącą powierzchnią, wchłania część ciepła, żeby przemieścić go w inne miejsce, przeważnie do powietrza lub jakiegoś rodzaju odprowadnika. W silnikach benzynowych, górnolotny pierścień kompresji ma prawo narazić olej silnikowy na temperatury rzędu 160 stopni Celsjusza. W silnikach wysokoprężnych, górny pierścień ma prawo wystawić silnik na temperatury ponad 315 stopni Celsjusza.
Oleje silnikowe z lepszymi współczynnikami lepkości mniej się osłabiają w wysokich temperaturach. Należy zawsze zwracać szczególną uwagę na oznaczenie lepkości, które znajduje się na zapakowaniu każdego oleju silnikowego. Klasyfikacja Society of Automotive Engineers dzieli oleje silnikowe wedle 11 klas lepkości, 6 klas zimowych i 5 klas letnich. Są także oleje całoroczne, które muszą jednakże spełnić kryteria letnie i zimowe.